In het holst van de nacht stond hij naast zijn bed golfslagen te oefenen. Steeds weer herhaalde Joost Luiten, Nederlands beste golfer aller tijden, de beweging die hij al duizenden malen op honderden toernooien in tientallen landen had gemaakt. Telkens probeerde hij denkbeeldig een korte bal te slaan – een chip – in de richting van de hole waarin de bal moet verdwijnen.

Anderhalf jaar lang beheerste het probleem zijn leven. Hij kon goed afslaan, de zogeheten drive. Hij kon prima putten, de subtiele slag waarmee de bal naar de hole toerolt. Maar die cruciale korte slag om de bal naar met zorg gemaaide green te slaan; daarover had hij de controle volledig verloren.

Hoe meer hij het chippen oefende, hoe slechter het ging. ‘Ik kon het niet meer loslaten’, vertelt Luiten. ‘Vrijwel 24 uur per dag was ik met het juiste raakpunt van de bal bezig. Continu stelde ik mezelf de vraag: waarom lukt het niet meer?’

Extra trainen, de gebruikelijke methode van elke topsporter, werkte niet. Zijn handen luisterden niet langer naar zijn hersenen. ‘Als ik iets niet kan, ga ik net zo lang trainen tot het wel lukt. Zo ben ik als topsporter geprogrammeerd. Maar mijn brein zat in zo’n overbelast stadium dat het trainen alleen maar averechts werkte.’

Luiten (37) was zo obsessief bezig dat hij angstig werd tijdens wedstrijden. Hij bleek te kampen met een ernstige aandoening die een luchtig klinkende naam heeft: chip-yips. ‘Net voordat ik de bal wilde raken kreeg ik een paniekreactie, een mentale blokkade. Mijn spieren verstijfden en door de schrikbeweging die hierop volgde, miste ik gewoon de bal. Dat klinkt heel gek voor een profgolfer, maar dat gebeurde echt. Ik had totaal geen controle meer over het chippen.’

Geen schaamte

De zesvoudig toernooiwinnaar op het hoogste Europese niveau, de DP World Tour (voorheen European Tour), schaamt zich niet voor de aandoening. Luiten weet dat veel golfers met deze stoornis kampen. In de golfsport worden grofweg drie soorten yips onderscheiden: bij het putten, chippen en de drive (de afslag). Niet alleen golfers kennen de term, ook andere (top)sporters en musici worstelen ermee.

Neuroloog Erik van Wensen van Gelre Ziekenhuizen doet in zijn Sport Dystonie Centrum in Apeldoorn uitgebreid onderzoek naar dit fenomeen. Van Wensen, zelf ervaringsdeskundige met putt- en chip-yips, ziet sporters en musici van elk niveau op zijn spreekuur. ‘Bij hardlopers komt ‘runners dystonia’ vaak voor waarbij een been ongewild naar buiten of juist naar binnen beweegt. In het tennis zie je het vooral bij het opgooien van de bal voor de service; de serve-yips.’

Ook in het darten (darteritis), schaatsen (zwabbervoet) en bij violisten en pianisten is de gevreesde klacht gemeengoed.

Van Wensen omschrijft de aandoening als een ‘taak-specifieke bewegingsstoornis’ die vaak voorkomt bij mensen die op een bepaald vlak goed getraind zijn. ‘Er ontstaat kortsluiting in de hersenen bij één specifieke beweging’, zegt Van Wensen, die promotieonderzoek doet naar de aandoening. ‘Bij golf gaat het om een onwillekeurige samentrekking waarbij twee spieren in de arm – met een tegengestelde beweging – tegelijk vuren. Je pols wordt als het ware tegelijk naar links én naar rechts getrokken en dat zorgt voor die hele abrupte bewegingsstoornis.’

Met zijn onderzoek wil Van Wensen ontdekken wat voor soort bewegingsstoornis het betreft. ‘Is de yips een neurologische stoornis (een dystonie) of zit het meer op het psychische vlak? De hypothese is dat het te maken heeft met de aansturing van het brein en dat er in het zenuwstelsel iets misgaat. Maar aan aannames hebben we in de wetenschap niets. Dat ga ik dus grondig onderzoeken.’

Met de uitkomsten van zijn studie hoopt Van Wensen dat hij sporters en andere mensen met zo’n bewegingsstoornis op termijn een gerichte behandeling kan bieden. De neuroloog schat dat dit enkele jaren kan duren.

Diep dal

De radeloze Luiten wendde zich in de vroege zomer van 2022 tot Van Wensen. Hoewel de neuroloog geen pasklare oplossing had, was de golfer blij met de achtergrondinformatie over yips op neurologisch gebied. En het luchtte hem vooral op dat hij eindelijk iemand sprak die precies snapte wat hij doormaakte.

Kort voor zijn bezoek aan de arts had Luiten het moeilijk. Geheel tegen zijn natuur in gaf hij er tijdens een toernooi in Hamburg voortijdig de brui aan. Al na vijf holes trok hij zich terug. ‘Ik deed het puur uit zelfbescherming. Ik stond op het punt om uit frustratie zo hard tegen een boom te trappen dat ik mijn been zou breken. Dan had ik een geldige reden om niet verder te hoeven spelen. Ik was mezelf niet meer.’

Onder het mom van ‘een rugblessure’ meldde Luiten zich af bij de Duitse toernooiorganisatie. Korte tijd later sprak de geboren Bleiswijker van ‘een golfdepressie’ en liet weten dat hij voorlopig niet in staat was om topgolf te spelen. ‘Op dat moment wist ik niet of het twee weken, drie maanden of een jaar zou duren’, zegt Luiten terwijl hij uitkijkt over golfbaan Bernardus in Cromvoirt, in mei de locatie van het KLM Open. ‘Ik wist alleen dat ik eerlijk tegenover mezelf moest zijn en dat ik hulp moest zoeken.’

Angststoornis

Na zijn bezoek aan Van Wensen zocht Luiten afgelopen zomer contact met een psycholoog die gespecialiseerd is in angststoornissen. ‘Daar heb ik vijf of zes sessies bij gevolgd. Ze vertelde dat ik de paniekreactie alleen maar voedde door nog meer te gaan trainen. De enige oplossing volgens haar was: ga het chippen op een rigoureuze andere manier aanpakken. Probeer iets te vinden wat je nog niet kunt waardoor je in een andere gedeelte van je brein gaat werken.’

In het verleden had Luiten tijdens trainingen van zijn korte spel weleens het chippen geoefend met een omgedraaide handpositie op de golfclub. In plaats zijn linkerhand boven en rechts onder, draaide hij zijn greep om: rechts boven en links onder. ‘Die oefening was er vooral op gericht om bij het chippen mijn lichaam actiever te maken. Met deze houding is het namelijk moeilijker om met je polsen te knikken’, aldus Luiten over de onnatuurlijke greep.

Luiten besprak zijn aanpak met zijn psycholoog en met neuroloog Van Wensen. Zij achtten het beiden een kansrijk plan. Van Wensen: ‘Joost is rechtshandig en de spieren van je rechterhand worden met name aangestuurd door je linker hersenhelft. Het kan heel goed zijn dat de oorzaak van de yips bij een rechtshandige diep in de linker hersenhelft zit. Door de rechterhand uit te schakelen en de linkerhand dominant te maken in het spel, kun je het probleem mogelijk verhelpen.’

De golfer, die sinds 2006 professional is, besloot intensief te trainen met de nieuwe greep. Het ging al snel erg goed. Na een wedstrijdloze periode van bijna drie maanden was Luiten eind augustus 2022 klaar voor zijn rentree op de tour. ‘Natuurlijk was het spannend om tijdens de wedstrijd op een andere manier te chippen. In het begin voelde dat heel vreemd, maar ik had niks te verliezen. Ik zou zenuwachtiger zijn geweest als ik het op de oude manier moest doen want dat kon ik helemaal niet meer. Dan miste ik de bal.’

Hersenen rustiger

Ook in wedstrijden ging het met zijn nieuwe techniek steeds beter waardoor Luiten meer en meer vertrouwen kreeg. ‘Mijn hersenen zijn nu rustiger als ik een belangrijke bal moest chippen. Mijn nieuwe greep voelt steeds meer natuurlijk aan.’

Na enkele goede resultaten begin dit jaar bewees hij vorige maand dat hij weer helemaal terug is in de Europese top. Eerst behaalde hij in Thailand, na vier solide rondes van 18 holes, een knappe derde plek. Een week later deed Luiten op het India Open zelfs op de slotdag mee voor de overwinning. Uiteindelijk moest hij opnieuw genoegen nemen met de derde plaats.

‘Een half jaar geleden had ik niet durven dromen dat het nu zo goed zou gaan. Het enige wat ik kon doen was keihard werken, niet opgeven. Aan stoppen heb ik nooit serieus gedacht. Op zo’n manier wilde ik mijn carrière niet afsluiten.’ Zijn twee derde plaatsen – en vorige week een top 10-notering in Zuid-Afrika – geven Luiten het vertrouwen dat hij weer kan winnen op de tour. ‘Als ik zo constant blijf spelen, valt het vanzelf een keer mijn kant op. Daar ben ik van overtuigd.’

Luiten, opgegroeid in Bleiswijk als vierde zoon van een tuincentrumeigenaar, is geen man die snel trots is op zichzelf. ‘Maar na mijn derde plek in Thailand was ik gewoon trots. Onder druk had ik vier dagen lang goed gespeeld en laten zien dat ik er weer ben. De oude Joost is eindelijk terug.’

Bron: De Volkskrant